• Menu
  • Menu

Aborcja w Danii. Od kary śmierci do pełnej legalizacji.

Kiedyś Dunki podróżowały do komunistycznej Polski, by dokonać zabiegu aborcji. Co jednak wydarzyło się do momentu legalizacji aborcji w Danii?

Aborcja w Danii i jej historia jest przykładem tego jak prawa człowieka, a co za tym idzie prawa kobiet rozwijały się w takt społecznego oświecenia. Oświecenia, za którym idzie edukacja oraz obalenie patriarchalnych zapędów w społeczeństwie duńskim. Nie obeszło się to jednak bez debaty i porządnego walnięcia pięścią w stół, przez wieki upokarzanych i niedocenianych kobiet, których rolę w społeczeństwie sprowadzało się do kuchennych garów i rodzenia potomstwa. Jak następował rozwój świadomości narodu duńskiego i czego dotyczyła społeczna debata w tamtych czasach? Zapraszam do lektury.

W XIX wieku duńskie ustawodawstwo skazywało na karę śmierci kobiety, które celowo przerywały ciążę lub zabijały swoje nowo narodzone dziecko. To samo dotyczyło osób, które wykonywały aborcję za pomocą leków lub operacji. Ciąża i poród poza związkiem małżeńskim, przynosiły kiedyś wstyd zarówno matce, dziecku, jak i rodzinie, dlatego też wiele niezamężnych kobiet próbowało potajemnie pozbyć się płodu lub noworodka.

W kodeksie karnym z 1866 roku kara śmierci została zastąpiona karą więzienia do 8 lat. Łagodniejszy wyrok był wyrazem innego spojrzenia na popełnioną zbrodnię, a także wpłynął na to, że od końca XIX wieku było wiele ułaskawień skazanych kobiet.

XX wiek

Lata 30’ – złagodzenie kodeksu karnego względem prawa aborcyjnego

W latach 30′ ponownie nastąpiły zmiany w przepisach dotyczących ciąży. W 1930 roku wyrok został zmniejszony do maksymalnie 2 lat pozbawienia wolności i wprowadzono tzw. zasadę nadzwyczajną; jeśli życie lub zdrowie kobiety było w bezpośrednim niebezpieczeństwie z powodu ciąży, mogła ona na wniosek poddać się legalnej aborcji. Powołano również Komisję Ciążową, której raport w 1937 r. doprowadził do powstania pierwszej ustawy o aborcji, zezwalającą na legalną aborcję ze wskazań medycznych, etycznych i eugenicznych. Eugenika – dotyczyła zmiany lub poprawy stanu zdrowia populacji poprzez ograniczenie chorób i schorzeń uważanych za dziedziczne. Prawo oznaczało, że zdrowie psychiczne i fizyczne, kazirodztwo, gwałt i choroby dziedziczenie stały się czynnikami, które można było uwzględnić przy rozpatrywaniu sprawy.

Debaty na temat aborcji w latach 30′ były bardzo gorące. W debacie wzięło udział wiele postaci ze świata kultury, jako przedstawiciele ruchu na rzecz reform seksualnych, który to ruch, od wczesnych lat dwudziestych XX wieku, umieszczał na porządku dziennym takie tematy jak; dobrowolne macierzyństwo czy wychowanie seksualne. Zwolennicy bardziej liberalnego ustawodawstwa postulowali rozszerzenie kryteriów o warunki społeczne, które powinny uwzględniać także czynniki ekonomiczne, lokalowe i sytuację rodzinną. Inni zwolennicy opowiadali – inspirując się młodymi krajami komunistycznymi – o wprowadzeniu swobodnego dostępu do aborcji w pierwszej fazie ciąży. Przeciwnicy zaś skupiali się na prawach nienarodzonego dziecka i mówili o zabójstwie płodu i aborcji w oparciu o argumenty religijne i / lub prawne.

Lata 50′ i 60′ XX wieku – częściowe prawo do aborcji

Ustawodawstwo lat 50’ i 60’ było naznaczone polityką socjalną. Ustawa z 1956 roku zawiera paragraf o tak zwane wskazanie wady, które zezwalało na legalną aborcję, jeśli kobieta cierpiała na choroby fizyczne lub psychiczne. Jednocześnie dodano, że przy ocenie wniosków należało brać pod uwagę warunki, w jakich kobieta musi żyć. W 1967 roku powołano kolejną Komisję Ciążową, która 2 lata później przedstawiła swój raport. Doprowadziło to w 1970 r. do wprowadzenia ustawodawstwa dotyczącego ciąży ze społecznego punktu widzenia, które oprócz warunków zdrowotnych i dziedzicznych powinno uwzględniać również sytuację społeczną i ekonomiczną kobiety. Dzięki nowemu prawu kobiety w wieku poniżej 18 lat i powyżej 38 lat uzyskały realny dostęp do bezpłatnej aborcji, podobnie jak kobiety z czwórką dzieci mieszkające w domu lub starsze.

Charakterystyczne dla całego okresu do 1973 roku było to, że nielegalne aborcje były powszechnym zjawiskiem przeprowadzanym w podziemiu za opłatą. Częściowo dotyczyło to lekarzy i pielęgniarek, które również przeprowadzały zabiegi z powodów ideologicznych, a częściowo osób prywatnych, które zarabiały na wykonywaniu tzw. aborcji na stole kuchennym. Co więcej, powszechnie istniały mniej lub bardziej wątpliwe metody, do których mogłaby się uciekać kobieta w ciąży, w tym uderzenia w brzuch, silne środki przeczyszczające, igły dziewiarskie, roztwory soli i mydła oraz toksyczne chemikalia, takie jak ołów i rtęć. Tysiące Duńczyków – kobiet w ciąży i ich pomocników – przeprowadzało więc co roku przestępcze zabiegi, które nierzadko kończyły się poważnymi obrażeniami, infekcjami, utratą krwi, a także śmiercią.

Lata 70′ – okres przełomowy dla legalizacji duńskiego prawa aborcyjnego

We wczesnych latach siedemdziesiątych to gabinety położnicze miały rozpatrywać wnioski o zezwolenie na aborcję. Zgłaszało się coraz więcej osób i coraz więcej osób otrzymywało pozwolenie – w roku 1972/73 zgłosiło się 12 052 kobiet, a 10 540 otrzymało pozwolenie. Jednocześnie oszacowano, że około 15–25 000 nielegalnych aborcji było wykonywanych rocznie przez lekarzy, znachorów lub zrób to sam. W ten sposób prawo stało się prawem interpretacyjnym. Przez kilka dziesięcioleci istniała oczywista rozbieżność między intencjami prawa a zachowaniem ludności, rozpatrywaniem spraw organizacji Mødrehjælpen i egzekwowaniem prawa.

Od połowy lat sześćdziesiątych kilka grup interesu wywierało znaczną presję na wprowadzenie bardziej liberalnego ustawodawstwa. Zorganizowano przesłuchania i demonstracje na temat bezpłatnej aborcji oraz opublikowano książki i broszury z osobistymi historiami i wskazówkami dotyczącymi aborcji. Aktywiści organizowali tzw. wyjazdy aborcyjne do Polski, która podobnie jak wiele innych krajów komunistycznych miała bezpłatną aborcję oraz do Anglii i Szwecji, gdzie ustawodawstwo aborcyjne było bardziej liberalnie niż w Danii.

Na debatę wpłynęło powstanie studenckie i zalegalizowanie pornografii tekstowej i obrazowej w roku 1967 i 1969 i o czym można poczytać we wpisie Dania. Pierwszy kraj na świecie, który zalegalizował pornorafię. W latach 60. zwiększono dostęp do antykoncepcji i edukacji seksualnej. W 1965 r. złagodzono zasady handlu prezerwatywami, a granica wieku wydawania pessarów przez lekarza została zmniejszona z 18 do 15 lat. Od 1966 roku duńskie kobiety mogły dostać receptę na nową tabletkę antykoncepcyjną. Edukacja seksualna stała się obowiązkowa w szkole podstawowej w 1971 roku. Od około 1970 roku nowy ruch kobiecy – Czerwone Pończochy – wyznaczył nowy program dyskusji na temat roli kobiety w rodzinie i społeczeństwie, w tym jej prawa do samodzielnego decydowania, kiedy i jak zostanie matką. Ustawodawstwo aborcyjne należy zatem postrzegać jako wyraz poważnych zmian w normach społecznych, ekonomicznych, kulturowych i seksualnych.

Aborcja w Danii
Ironiczny plakat, mówiący, że w przypadku zachorowania na różyczkę, nabywa się prawo do aborcji. Plakat powstał z rąk Stowarzyszenia Individ og Samfund, które to stowarzyszenie bardzo aktywnie wspierało walkę o wolne prawo do aborcji.

Ruch Czerwonych Pończoch

Rødstrømpebevægelse był kobiecym ruchem feministycznym na początku lat 70′ XX wieku, mający na celu obalenie kapitalizmu i patriarchatu oraz walkę o równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Walka miała obejmować sferę polityczną, miejsca pracy, sferę rodzinną i „łóżkową”. Jednym słowem wszędzie tam, gdzie rola kobiet była umniejszana ze względu na płeć.

Ruch Czerwonych Pończoch narodził się w Kopenhadze, a członkowie ruchu stanowiły z początku młode studentki Uniwersytetu Kopenhaskiego. Te same studentki w latach 60′ brały również czynny udział w walce o wolne prawo do aborcji. Wiele z tychże młodych kobiet, były doświadczonymi już agitatorkami i aktywistkami z wieloma znajomościami, które pomagały im w byciu słyszanym. Nazwa Czerwone Pończochy pochodziła od siostrzanej amerykańskiej grupy aktywistek New York Redstockings, które nota bene były ogromną inspiracją dla Dunek w tamtym czasie.

Ruch, był również miejscem narodzenia się pierwszego w Danii ruchu lesbijek tzw. Lesbisk Bevægelse. Rødstrømperne działały około 10 lat i odcisnęły niezapomniane piętno na społeczeństwie duńskim. Kobiety ruchu zwróciły uwagę na m.in. równouprawnienie, legalny dostęp do wspomnianej już aborcji czy polepszenie warunków urlopu macierzyńskiego.

Aborcyjna gra polityczna w Danii

Począwszy od 1967 roku Socjalistyczna Partia Ludowa ( duń. Social Folkeparti ) przedstawiała w sumie pięć razy i bez powodzenia projekt ustawy o swobodnym dostępie do aborcji. W październiku 1972 r. rząd socjaldemokratów (duń. Socialdemokratiet ) przedstawił ustawę, która była w dużej mierze identyczna z ustawą SF . Ustawa została przyjęta niewielką większością głosów w dniu 13 czerwca 1973 r. Prawo brzmiało następująco: Kobieta zamieszkała w kraju ma prawo do przerwania ciąży, jeśli zabieg można wykonać przed końcem 12 tygodnia ciąży. Tak więc 1 października 1973 roku w Danii, oficjalnie wprowadzono prawo do aborcji. W 1975 roku prawo zaczęło obowiązywać również na Grenlandii, terytorium podległym Danii.

Okres po wprowadzeniu przepisu o legalnej aborcji

Po uchwaleniu ustawy w 1973 roku, pojawiły się przepowiednie o gwałtownym wzroście liczby aborcji. Od czasu jej wprowadzenia utrzymuje się ona jednak na dość stabilnym poziomie 15-20 000 interwencji rocznie. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat liczba ta wykazywała tendencję spadkową. Prawdopodobnie przyczyniła się do tego antykoncepcja awaryjna (pigułka po), która została dozwolona w Danii od 1995 roku. Z początku dostępna była tylko na receptę, a od 2001 r. można ją już kupić w aptece bez recepty. Liczba aborcji na Grenlandii jest jednak znacznie wyższa, i około 50% wszystkich ciąż kończy się tu poronieniem prowokowanym.

Debata na temat ustawodawstwa dotyczącego aborcji nigdy jednak nie zniknęła. Głównym tematem dyskusji pozostaje to, czy największą wagę należy przywiązywać do wolności i praw kobiet, ochrony płodu oraz czy kobiety w ciąży powinny otrzymać niezbędną pomoc w dokonaniu wyboru. Różne stowarzyszenia, zwłaszcza wywodzące się z kręgów kościelnych, domagały się zniesienia tego prawa. Późniejsze dyskusje dotyczyły głównie przesunięcia limitu aborcji do 18. lub 24. tygodnia oraz aborcji wybiórczej, w której płód w ciąży mnogiej nie jest wybierany. Partia Chrześcijańskich Demokratów powstała w 1970 roku w odpowiedzi między innymi na liberalizację przepisów dotyczących aborcji. Partia jest jednak dziś bardzo podzielona w tej kwestii.

źródło: danmarkshistorien.dk En køn historie: erindringer fra kvindebevægelsen, Hansen Bente, 2017

Iga Faurholt Jensen

Mieszkam w Danii od 2009 roku. Tutaj razem z moim mężem i dwójką naszych dzieci tworzymy polsko-duńską rodzinę. Zawsze uwielbiałam podróże i tym razem chcę Was zabrać w podróż po Danii. Ten najmniejszy kraj nordycki to coś więcej niż Kopenhaga czy Legoland, o czym będę Was chciała przekonać pokazując nowe nieznane miejsca, piękne plaże, porty i urocze miasteczka Danii.

View stories

Zostaw komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *