Kościół świętego Albana i jego najbliższa okolica

W kopenhaskim Parku Churchilla, tuż za wałami obronnymi Christiana IV, w bezpośrednim sąsiedztwie Gefiony i jej zaklętych w woły synów, stoi malutki kościół. Nie jest, jak to zwykle w Danii bywa pomalowany na biało czy czerwono. Wyglądem zdecydowanie odbiega od duńskich świątyń. Nie jest to bowiem kościół luterański czy katolicki. Kto zatem modli się w tym przybytku?

Kościół anglikański w Danii

Od XVII wieku mieszkający w Danii Anglicy, spotykali się na swe nabożeństwa w prywatnych domach. Działo się tak za sprawą Danske Lov ustanowionego przez króla Christiana V z 1683 roku. Pomimo iż pod wieloma względami był to bardzo nowoczesny kodeks, mocno wybiegający w przyszłość, sprawy religijne pozostały w nim wręcz średniowieczne. W Danii istniało jedno zgodne z prawem wyznanie, jakim był luteranizm. Innowierców nazywano kacerzami i surowo karano.

Helsingør

Położenie geograficzne Helsingør, przy wejściu do cieśniny Sund oddzielającej Zelandię od Skanii, sprawiło wprowadzenie w 1426 roku cła od statków przybywających do portu. Opłaty pobierano przez kilka ładnych stuleci. Dopiero w 1857 roku zaprzestano tego procederu. Dzięki cłu i związanej z nim dokumentacji wiemy, że w 1850 roku odnotowano 20.000 statków wpływających do portu w Helsingør, z czego aż 7000 pływało pod brytyjską banderą.

Jednakże ślady angielskie w mieście znajdujemy już w XVII wieku. Chociażby na zamku Kronborg przebywali koledzy Williama Shakespeare. Natomiast od 1725 roku istniał w Danii urząd brytyjskiego konsula i powstawało wiele angielskich agencji żeglugowych. Angielska mniejszość narodowa poczuła potrzebę założenia własnego kościoła. Po uzyskaniu szczególnego pozwolenia od króla Christiana VII pastor John Graham założył w Helsingør pierwszy anglikański kościół na terenie Danii. Na Søstrede zakupiono odpowiednią posiadłość. W latach 1793 – 1796 roku na czele zboru stał pastor William Jackson. Niestety wskutek wojen napoleońskich wyznawców ubywało. Pomimo iż w 1833 roku do miasta przybył pastor Nugent Wade, w listopadzie 1839 roku zdecydowano się zamknąć kościół w Helsingør.

Kościół w Kopenhadze

W XIX wieku społeczność angielska w Kopenhadze rosła. Miało to oczywisty związek ze wzrostem znaczenia miasta jako ośrodka handlowego. Co prawda w duńskiej stolicy już od 1728 roku przebywali anglikańscy pastorzy, ale dopiero przybycie wielebnego Roberta Stevensona Elisa w 1834 roku przyniosło konkretne zmiany. Wystąpiono o pozwolenie na prowadzenie mszy w obrządku anglikańskim, o czym świadczy, chociażby wynajęcie sali kościelnej przy Store Kongensgade. Znajdowało się w niej 19 ławek. Każda  z nich nosiła imię ofiarodawcy. Członkowie podpisywali umowę zobowiązującą ich do płacenia składek przez kolejne dwa lata. Kościół anglikański bowiem nie jest dotowany przez państwo i utrzymuje się wyłącznie ze składek wiernych. Gdy w 1857 roku właściciel budynku wypowiedział anglikanom umowę, pomocną rękę wyciągnęła do nich wspólnota braci morawskich, udostępniając w niedzielne poranki salę modlitewną przy Stormgade 21.

Kościół anglikański- walka o istnienie

W 1849 roku król duński Fryderyk VII podpisał nową konstytucję. Na jej mocy wprowadzono między innymi wolność religijną. Wielebny Ellis bardzo aktywnie zaczął działać w kierunku wybudowania świątyni anglikańskiej. Już w 1853 roku powołał komitet, który wystosował wiele apeli o fundusze na budowę kościoła. Jednocześnie prowadzono również desperacką kampanię o pozwolenie na zakup gruntu pod budowę obiektu. W 1864 roku zwrócono się z prośbą o wsparcie do księcia Walii, późniejszego króla Edwarda VII i jego pochodzącej z Danii żony księżniczki Aleksandry. Za ich wstawiennictwem udało się uzyskać grunt bardzo blisko Amalienborga, w dzisiejszym parku Churchilla. W 1883 roku pastora Ellisa zastąpił wielebny Charles A. Moore i w 1885 roku zebrano łącznie w Kopenhadze i w Londynie 235 tysięcy koron na budowę. Niestety pastor Ellias zmarł cztery dni przed poświęceniem dzieła swego życia.

Cel osiągnięty

Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę świątyni, odbyło się 19 września 1885 roku. Była to całkiem spora uroczystość. Wśród 700 zgromadzonych były takie osobistości jak król duński Christian IX z żoną Louisą, car Aleksander z carycą Marią Fiodorowną (duńską księżniczką Dagmar), i oczywiście książę Walii z Aleksandrą oraz przedstawiciele greckiego i skandynawskich dworów. Właściwie to księżna Walii, duńska księżniczka Alexandra dostąpiła zaszczytu symbolicznego położenia kamienia. Był to niewątpliwie gest uznania jej zasług przy powstawaniu kościoła. To właśnie wskutek wstawiennictwa księżnej Alexandry, minister wojny N.F. Ravn wydał pozwolenie na budowę kościoła anglikańskiego na Esplanaden.

Równie wielka uroczystość odbyła się przy okazji poświęcenia kościoła w niespełna dwa lata później. Ceremoi dokonał 17 września 1887 roku przybyły z Londynu biskup Wilkinson. The Times uznała otwarcie kościoła za wydarzenie wyjątkowe. W gazecie napisano „Tyle lat pracy i nadziei zostało w końcu uwieńczone sukcesem. Zarówno budynek, jak i otoczenie wzbudziły jednomyślny podziw”. Po poświęcaniu kościoła książę i księżna Walii zaprosili wszystkich blisko związanych z jego powstaniem na uroczysty lunch. Odbył się on na pokładzie królewskiego jachtu HMY Osborne.

Kościołowi nadano imię świętego Albana z Anglii.

Św. Alban z Anglii 

„Czczę i wielbię prawdziwego i żywego Boga, który stworzył wszystko”

Wedlug zapisu brytyjskiego pisarza Gildas z 547 roku, Alban był obywatelem rzymskim i żołnierzem. Pochodził z Verulanium, znanego dzisiaj jako St. Albans i leżącego około 40 km na północ od Londynu. W jego czasach, czyli w III lub IV wieku chrześcijanie cierpieli prześladowania. Pomimo iż dorastał w pogańskiej rodzinie, pewnego dnia udzielił we własnym domu schronienia, uciekającemu przed barbarzyńcami chrześcijaninowi. Gość modlił się i czuwał całe dnie i noce, swym zachowaniem wywierając ogromne wrażenie na Albanie. Wypytywał on kapłana o wszystko i w efekcie został ochrzczony.

Wkrótce do władz miasta dotarły wieści, gdzie ukrywa się chrześcijanin. By uchronić gościa, Alban zamienił się z nim płaszczem. To właśnie na pamiątkę tego fortelu nazwano chrześcijanina Amfibal. Gdy do drzwi załomotali żołnierze, Alban podał się za kapłana, umożliwiając tamtemu ucieczkę. Oszustwo szybko wyszło na jaw i namiestnik kazał potraktować Albani jak duchownego. Poddano go zatem biczowaniu i innym torturom, by wyrzekł się wiary. Nic go jednak nie zdołało złamać. Torturowany ponoć wykrzyczał:

„Czczę i wielbię prawdziwego i żywego Boga, który stworzył wszystko”.

Po tych słowach rozjuszony namiestnik nakazał ściąć Albana. Egzekucja miała się odbyć na wzgórzu Holmhurst. W czasie marszu na wzgórze, na moście na rzece Ver natknęli się na oczekujące na widowisko tłumy ludzi. Ponieważ nie mogli się przez nie przebić, Alban pomodlił się i uczynił znak krzyża nad rzeką. Wówczas nastąpił cud i wody rzeki się rozstapiły umożliwiając im przejście na drugą stronę. Widzący to kat oniemiał ze zdumienia i odrzucił swój miecz, odmawiając tym samym wykonania rozkazu. Znaleziono zatem żołnierza do ścięcia obu mężczyzn. Ponoć zgłosił się do zadania na ochotnika i za karę wypadły mu oczy, by nie zachwycał się zanadto widokiem ścięcia. Również uciekającego Amfibala pojmano i ukamienowano w Redbourn, cztery mile od Verulamium parę dni pózniej.

Kult św. Albana

Legenda głosi, że podczas wspinaczki na miejsce egzekucji Albanowi zaschło w gardle. Poprosił zatem o wodę i natychmiast obok wytrysnęło źródełko z krystaliczną wodą. W tym miejscu powstała później studnia św. Albana, z której korzystali chętnie pielgrzymi. Natomiast w miejscu męczeństwa, po odejściu Rzymian z wyspy, zbudowano katedrę St. Albans,a jako budulca użyto kamienia ze zniszczonej osady Verulamium. Umieszczono w niej relikwie św. Albana, Ambifala, a może nawet i kata. Ponoć przy grobie św. Albana często działy się cuda. Natomiast według legendy pierwotnie miejsce egzekucji oznaczone było krzyżem zrobionym z dwóch leszczynowych gałęzi.

Przyjmuje się za „Eklezjastyczną historią narodu angielskiego” napisaną przez historyka Beda, że ścięcie Albana miało miejsce 22 czerwca 304 roku. Jednakże wokół daty rocznej jest mnóstwo kontrowersji. Niektórzy podają rok 209, czyli czasy panowania Septymiusa Sewera, inni rok 254, czyli czasy prześladowań za Decjusza. Nieścisłości te spowodowane są brakiem współczesnych wydarzeniom źródeł pisanych. Najwcześniejsza bowiem wzmianka o świętym pochodzi z 396 r., kiedy Victricius wspomniał w „De Lauder Sanctorum”, że Alban „w rękach swoich oprawców kazał rzekom się wycofać”.

Zgodnie z kalendarzem Kościoła anglikańskiego 22 czerwca członkowie katedry odtwarzają wydarzenia związane ze schwytaniem i ścięciem Albana z użyciem lalek. Zarówno Kościół katolicki, jak i anglikański czczą męczennika i obchodzą jego święto.

Jak ważnym świętym dla Anglików jest Alban, świadczyć może, chociażby fakt, iż w 2021 roku do brytyjskiego parlamentu wpłynął wniosek o ustanowienie Albana, w zamian za świętego Jerzego, patronem Anglii. Uzasadniono to faktem, iż Alban jest ich rodzimym świętym, podczas gdy Jerzy nigdy stopy na angielskiej ziemi nie postawił. Parlament petycję odrzucił, zasłaniając się brakiem kompetencji do nadawania takiego zaszczytu, bądź też do zmiany historycznego precedensu.

Kościół świętego Albana -budowa

Zaprojektowanie kościoła powierzono Arthurowi Wiliamowi Blomfield, brytyjskiemu architektowi, specjaliście od wiktoriańskiej architektury sakralnej. Z ramienia państwa duńskiego pieczę nad projektem sprawował architekt państwowy Ludvig Fenger.

Kościół wybudowany jest w stylu neogotyckiej angielskiej świątyni parafialnej i nawiązuje wyraźnie do wczesnego gotyku angielskiego.

Nawa główna zamknięta jest prosto zakończonym prezbiterium. Boczne przybudówki chóru tworzą niewielki transept również o prostych zakończeniach. Lancetowate otwory okienne ozdobione są skromnymi maswerkami. Natomiast nieco bardziej rozbudowane maswerki znajdują się w czołowych ścianach transeptu.

Do prawej nawy dostawiono wieżę z wysoką, prostą iglicą pokrytą dachówką. Gładki kamień użyty do jej budowy pochodzi z należącej do Szwecji wyspy Olandia. Kamienną iglicę zdobią nieduże, za to bardzo dekoracyjne okna.

Kościół świętego Albana z zewnątrz

Wejście główne znajduje się z boku przedsionka przed nawą główną. Ostrołukowy portal ozdobiony jest, jak i cały gmach, skontrastowaną kolorystycznie i fakturowo okładziną kamienną. Została ona wykonana z pochodzącego ze Stevns rozłupanego krzemienia i bloków wapiennych z Faxe.

Jedynymi w zasadzie elementami zewnętrznej dekoracji pełnoplastycznej są ozdobne krzyże na szczytach oraz gargulce przy dachu.

Wnętrze kościoła

Wnętrze kościoła jest sklepione ostrołukowo i zgodnie z angielską estetyką pokryte drewnianym, kolebkowym stropem. Masywne i okrągłe kolumny sklepienia pozbawione są jakichkolwiek zdobień.

Skromnie jest również wyposażenie świątyni, utrzymane w delikatnej pastelowej kolorystyce. Stanowią je wykonane z solnie szkliwionej terakoty: chrzcielnica, płytki podłogowe i ścienne oraz niewysoki wręcz przysadzisty ołtarz. W jego centralnej części widzimy Wniebowstąpienie, natomiast po bokach rozpoznać możemy niewiernego Tomasza i Judasza. Sklepienie utrzymują okrągłe, masywne kolumny w kolorze pastelowym. Całości dopełniają organy, które do dziś zachowały swą oryginalną, neogotycką obudowę. Z biegiem lat rozbudowane zostały do 1480 piszczałek.

Okna nawy głównej zdobią wykonane w latach 1887-1901 wiktoriańskie witraże. Wspólnota dedykowała je pastorowi Elliasowi za jego nieoceniony wkład w budowę koscioła. Natomiast nawę boczną zdobią wykonane w 1920 roku przez Geoffreya Webba mozaiki na cześć księżniczki Alexandry. Najmłodszy witraż z 1971 roku znajduje się w kaplicy bocznej i jest poświęcony księżniczce Viggo.

Kościół świętego Albana- ciekawostki

Pierwotnie kościół pozbawiony był sztucznego oświetlenia. Dopiero w 1928 roku zainstalowano światło elektryczne. Natomiast ogrzewanie założono w zimie na przełomie 1933/34 roku.

Ponieważ podłoga krypty kościoła znajduje się poniżej poziomu wód gruntowych, zainstalowano pompy automatyczne do jej osuszania. Ponadto kościół ze względu na wysokie wody gruntowe wybudowany został na palach.

Dzwony kościelne

W czasie budowy kościoła uznano, iż wieża nie jest na tyle mocna, by utrzymać ciężar tradycyjnych dzwonów. W związku z tym książę Walii Edward podarował osiem dzwonów rurowych, wyprodukowanych przez angielską firmę Harringtons wraz z wynalezioną w XIX wieku ramą Ellacombe Frame służącą do ręcznej gry na dzwonach. Natomiast w 2013 roku książę Walii sfinansował zakup i zainstalowanie dodatkowych siedmiu dzwonów wraz z platformą, która stresuje wszystkimi piętnastoma dzwonami komputerowo. Dzwony nawołują na mszę a po jej zakończeniu, odprowadzają wiernych do domu. Ponadto wybijają kwadranse, a co godzinę wygrywają różne hymny.

Ciekawostką jest natomiast fakt, iż konsekrację kościoła uświetniały pożyczone dzwony. Te dostarczone pierwotnie, okazały się bowiem źle nastrojone. Gotowe do użycia stanęły na swoim miejscu dopiero w listopadzie 1887.

Relikwie św. Albana

W 1080 roku Knud IV objął tron w Danii. Wkrótce po tym wstąpił w związek małżenski z córką Gertrudy Billung (z saskiej rodziny książęcej) i Roberta I Fryza, późniejszego hrabiego Flandrii. Z pewnością nie miłość do nastoletniej Adel była podstawą tego mariażu. Stała za nim potrzeba pozyskania sojusznika przeciw Wilhelmowi Zdobywcy. Knud IV, mimo nadanego mu przez potomnych imienia, był chyba bardziej wikingiem niż świętym. Niewątpliwie tym na co miał nieodpartą chrapkę, było odzyskanie korony angielskiej.

Z wyprawy z roku 1075 wrócił co prawda pokonany, ale za to ze zrabowanymi Wilhelmowi relikwiami św. Osvalda i św. Albana. Po odzyskaniu korony duńskiej umieścił szczątki świętych w szkatułach w ołtarzu kościoła św. Albana w Odense. Niestety zarówno chęć zdobycia angielskiej ziemi, jak i kościelny ołtarz stały się przyczyną nagłej śmierci króla.

Wyprawa

W 1085 roku Knud po raz kolejny szykował się do wyprawy na Wilhelma. Zarządził zgromadzenie armii na Limfjordzie. W sumie było to około 1000 łodzi. Jednak ze względu na konflikt z cesarzem rzymskim Henrykiem IV, Knud sam na Limfjord nie dotarł. Pilnować bowiem musiał, zagrożonej wojną, południowej granicy królestwa. Czas płynął, zapasy topniały i zbliżały się żniwa. Zniecierpliwiona drużyna po naradzie zdecydowała się wysłać z misją do króla jego brata przyrodniego, Olafa. Chciano konkretnych decyzji- albo wyruszenia na wyprawę, albo rozesłania ludzi do domów. Niestety Olafa potraktowano jak zdrajcę i uwięziono. Dopiero latem Knud pozwolił swojej drużynie na powrót do domu. Surowe kary natomiast spotkały tych, którzy oddalili się do własnych gospodarstw bez pozwolenia.

Kościół w Odense i śmierć króla

Ta sytuacja oraz pobierane przez króla podatki za korzystanie z lasów doprowadziło do buntu. Król uciekł najpierw do Szlezwiku do Børglum na Północnej Jutlandii skąd zbuntowani chłopi i szlachta wygnali króla. Knud musiał uciekać przez całą Jutlandię, mając za sobą Jutlandczyków z Północy. Następnie zbiegł na Fionię, gdzie 10 lipca 1086 roku schronił się wraz ze swym bratem Benedyktem i 17 dworzanami w kościele św. Albana w Odense.

Miał nadzieję, że w domu Bożym nikt ich nie skrzywdzi. Padłszy na kolana, błagał Boga o życie. Niestety, drewniane drzwi nie wytrzymały naporu rozjuszonego tłumu. Jeden z buntowników poprosił króla o rozmowę. Władca przychylił się do prośby, rozpoznając w nim szlachcica Eyvind Bifra, któremu nadał ogromne przywileje. Eyvind szczelnie okryty płaszczem podszedł do króla i po słowach „Hil være dig, herre”– „Witaj mój panie”. Gdy Knud odwrócił się, szlachcic wbił mu prosto w serce, ukryty pod płaszczem miecz. Król padł na podłogę z wyciągniętymi rękoma. W odwecie Benedikt przeciął Eyvinda na pół, gdy próbował uciec przez okno. Górna część ciała wypadła przez okno, dolna natomiast wpadła do kościoła. Z otoczenia króla przezył jedynie jego przyrodni brat Erik Ejegod. Dzięki jego działaniom Knud w dwadzieścia lat po śmierci, uznany został za świętego.

Szczątki św. Albana

Rebelianci uderzyli w belkę, która spadając, uderzyła w ołtarz i powaliła dwie małe szkatułki z relikwiami św. Albana na podłogę. Co się z nimi dalej stało, niestety nie wiadomo. Ostatnia wzmianka o relikwiach Albana pochodzi z 1505 roku, po czym nie ma już wiarygodnych informacji o jego doczesnych szczątkach. Z pewnością są gdzieś w ziemi na Fionii, bo ich przewiezienie z Anglii do Danii potwierdza akt darowizny Świętego Knuda na rzecz katedry w Lund z 21 maja 1085 r. Oryginał dokumentu co prawda już nie istnieje, ale tekst łaciński zachował się w kilku egzemplarzach.

Rodzinne miasto Albana- Sankt Albans w Hertfordshire w Anglii i miejsce ostatniego spoczynku, czyli Odense w Danii są dziś miastami partnerskimi. Być może by upamiętnić te dawne wydarzenia jedyny kościół anglikański w Danii nosi właśnie imię św. Albana.

Most Gefiony

Kopenhaskie Langelinie łączy się z fontanną Gefiony mostem. Pod mostem jeździła kiedyś prywatna kolej towarowa Frihavnsjernebanen, która łączyła Frihavn z Toldboden i ze stacją rozrządową DSB na stacji Østerport. Mostem natomiast można było przejechać z Esplanaden do Pawilonu Langelinie.

Budowla datowana jest na 1894 rok i jest to pierwszy żelbetonowy duński most. Od nazwy inżyniera, który go zaprojektował, nazywany jest mostem Asgera Ostenfelda. Zdobienia mostu w formie mozaiki zaprojektował Vilhelm Dahlerup. Dziś mieszkańcy Kopenhagi mówią o nim Most Gefiony, ponieważ umożliwia pieszym spacer od źródła Gefiony do Langelinie. W 1997 roku most został wpisany na listę duńskich zabytków narodowych.

Rekonstrukcja

W latach 1998-2000 odbudowywano leżące w sąsiedztwie Langelinie, w Koszarach z czasów Christiana IV, mury obronne. W związku z tym projektem konieczne było przesunięcie o 37 stopni na południe mostu Ostenfelda. Jednakże badania techniczne wykazały, że budowla jest w zbyt złym stanie na przeniesienie. Znaleziono więc inne rozwiazanie. Mianowicie postanowiono odbudować most ściśle według rysunków autora. Dzisiejszy most jest zatem stalową kopią pierwowzoru.

Niestety przy rekonstrukcji mostu ucierpiała przepiękna mozaika ozdabiająca boki. Dzieła Vilhelma Dahlerupa nie dało się uratować i zastąpiono je całkowicie nową. Natomiast uchowały się oryginalne żeliwne balustrady mostu.

Most Gefiony wraz z odnową zmienił również swoją funkcję, jest dziś bowiem mostem przeznaczonym wyłącznie dla pieszych i rowerzystów. W zasadzie to i tak mało sporo szczęścia, Patrząc na los mostu zwanego Langelinie, który wraz z odbudową murów obronnych po prostu zakończył swój żywot, należy się cieszyć , że chociaż drugie dziecko Ostenfelda przeżyło.

Kongelige Pavilloner

Kongelige Pavilloner, czyli Pawiolony Królewskie, to zaprojektowane w 1907 roku przez O. Rosendahl-Langballe dwie prześliczne drewniane altanki. Znajdują się one tuż przy wodzie, nieopodal przystanku tramwaju wodnego. Stoją po obu stronach schodów przy Nordre Toldbod. Stanowią, w przeciwieństwie do Pavillonu Langelinie, niewątpliwą ozdobę wybrzeża.

Powstały jako schronienie dla króla i członków rodziny królewskiej oraz pracowników dworu oczekujących na szalupę na statek królewski bądź też oczekujących na zagranicznych gości. Ta swego rodzaju poczekalnia królewska jest bardzo rzadko używana. Właściwie, tylko gdy wymaga tego kapryśna w Danii pogoda.

Oba pawilony pomalowane są na szaro. Natomiast ciekawostką jest fakt, że zielony dach, co prawda z powodzeniem, ale tylko imituje miedź. Jest bowiem również drewniany, a piękny zielonkawy kolor zyskał dzięki farbie i pędzlowi. Pierwotnie altanki chowano na zimę. Jednakże po gruntownym odrestaurowaniu ich w 1970 roku, zdobią kopenhaskie nabrzeże przez cały rok.

Polski widz z pewnością kojarzy te dwa eleganckie budyneczki z ostaniej sceny filmu „Na rauszu”. To właśnie nad nimi niemalże fruwał w powietrzu Mads Mikkelsen.

Tekst:Anna-Maria Taszek

Lista źródłowa

1.Årbog for Københavns stift. Capes, Dennis;Woolrych, Geoffrey „Den engelske kirke – i England og i Danmark. – St. Albans Kirke„, København 1992; s. 65-74

2.København før og nu – og aldrig : en billedkavalkade om København inden for voldene og søerne. Bind 10 : Nørrevold, Østervold og Kastellet af Erik Wassard, Fogtdal, København 1990

3.Broerne i København af Peter Olesen, Frydenlund 2018

4.Træhuse i København af Peter Olesen, Frydenlund 2020

5.https://biblia-swieci.pl/angielscy.html

6.https://cerkiew.pl/swieci/alban-ok-304-2264

7.https://medium.com/koinonia/nine-things-you-probably-didnt-know-about-st-alban-9ecdd539004b